Estetologia Medyczna i Kosmetologia

Home | Artykuły | Rada Naukowa | Redakcja | Dla Autorów | Prenumerata | Reklama | Kontakt | English

Analiza występowania składników deklarowanych jako aktywne w preparatach przeciw wypadaniu włosów oraz przegląd systematyczny badań nad ich skutecznością

Magdalena Pyzik, Danuta Plichta, Radosław Śpiewak

Zakład Dermatologii Doświadczalnej i Kosmetologii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków

Sugerowany sposób cytowania: Pyzik M, Plichta D, Śpiewak R: Analiza występowania składników deklarowanych jako aktywne w preparatach przeciw wypadaniu włosów oraz przegląd systematyczny badań nad ich skutecznością. Estetol Med Kosmetol 2020; 10: 006.pl. DOI: https://dx.doi.org/10.14320/EMK.2020.006.pl

Streszczenie

W związku z nasilającym się problemem łysienia we współczesnym społeczeństwie coraz częściej słyszy się deklaracje producentów, którzy określają swoje produkty jako "remedium" na wypadające włosy. Zarówno z punktu widzenia konsumentów, jak i czysto poznawczego ciekawa jest kwestia naukowych podstaw deklaracji producentów preparatów przeciw wypadaniu włosów o rzekomej skuteczności składników,które są wymieniane na etykietach jako "aktywne". Cel: Celem pracy była analiza występowania składników określanych jako "aktywne" w preparatach przeciw wypadaniu włosów oraz przegląd systematyczny opublikowanych badań na temat ich faktycznego wpływu na włosy. Materiał i metody: W aptekach, drogeriach, hurtowniach kosmetycznych, gabinetach kosmetycznych oraz na stronach internetowych producentów wyszukano preparaty, których etykiety zawierały deklarację, że działają przeciw wypadaniu włosów, a następnie dla każdego produktu zestawiono listę deklarowanych składników. W kolejnym etapie wyodrębniono składniki, które producenci wyróżniali jako "aktywne", czyli w domyśle takie, które miałyby działanie zapobiegające wypadaniu lub stymulujące wzrost włosów. Następnie przeprowadzono przegląd systematyczny literatury naukowej indeksowanej w bazach Pubmed, Scopus, Web od Science, Google Scholar, Polska Bibliografia Lekarska według kombinacji słów kluczowych "hair AND X", gdzie "X" to nazwy substancji "aktywnych" w nomenklaturze INCI wraz z synonimami zwyczajowymi i chemicznymi. Zidentyfikowane artykuły zostały przeanalizowane pod kątem zawartości danych na temat ewentualnego wpływu danego składnika na wypadanie lub wzrost włosów. Wyniki: W okresie wykonywania badania (październik 2018 - sierpień 2019) zidentyfikowano 92 produkty przeciw wypadaniu włosów, które najczęściej występowały w formie szamponów (33,7% analizowanych preparatów), następnie "ampułek"do mezoterapii (18,5%), lotionów (12,0%), serum (8,7%) i odżywek (7,6%). W przeanalizowanych produktach zidentyfikowano 448 unikalne substancje, z których 207 (46,1%) było wskazane jako "substancje aktywne" co najmniej przez jednego producenta. Najczęściej jako "składniki aktywne" wymieniano glicerynę (glicerol, 73,9% analizowanych preparatów), wyciąg z krwawnika pospolitego (60,9%), polioksyetylenowany 40 molami tlenku etylenu uwodorniony olejek rycynowy (41,3%), biotyna (40,2%), kwas mlekowy (23,9%), pantenol (23,9%), argininę (20,7%), mentol (19,6%) oraz octan tokoferylu (17,4%). Spośród 207 "składników aktywnych" w produktach do włosów, w odniesieniu do tylko siedmiu (3,4%) wyniki opublikowanych badań naukowych wskazywały na ich korzystny wpływ na włosy. Do składników wykazujących aktywność potwierdzoną w badaniach ludzi, myszy lub hodowli in vitro należy pirytionian cynku, kofeina, kwas oleanolowy, wyciąg z korzenia żeń-szenia, białka łożyska, ekstrakt z korzenia rdestu wielokwiatowego, ekstrakt z liści bioty wschodniej. Tylko 35 (38,0%) objętych analizą produktów zawierało co najmniej jeden składnik o potwierdzonym korzystnym działaniu na włosy, w tym 8 (8,7%) zawierało po dwa takie składniki. Większość produktów przeciw wypadaniu włosów (57 preparatów; 62,0%) nie zawierała żadnego takiego składnika. Ponadto dostępne badania naukowe wskazują, że przedstawiane jako "korzystne dla włosów" niacynamid (obecny w 27 produktach) i ekstrakt z imbiru (w 2 produktach) w istocie mogą hamować wzrost włosów, co jest efektem przeciwnym do deklarowanego. Wnioski: Zdecydowana większość składników preparatów przeciw wypadaniu włosów wskazywanych przez producentów jako "aktywne" nie ma naukowego potwierdzenia skuteczności. Niektóre składniki deklarowane jako "aktywne" w preparatach przeciw wypadaniu włosów (niacynamid, ekstrakt z imbiru) w świetle badań naukowych mogą mieć w istocie niekorzystny wpływ na włosy.

Słowa kluczowe: wypadanie włosów, łysienie, produkty kosmetyczne, składniki aktywne.

| English version |

Włosy mają istotne znaczenie kulturowe oraz społeczne, a nawet religijne. Oprócz funkcji ochronnej i termoregulacyjnej pełnią także rolę estetyczną i są ważnym elementem wizerunku jako jeden z kluczowych czynników decydujących o atrakcyjności i urodzie, a w dużej mierze także zdrowiu i dobrobycie. W USA odsetek mężczyzn z umiarkowaną lub znaczną utratą włosów wzrasta wraz z wiekiem i waha się od 16% w wieku 18-29 lat do 53% w wieku 40-49 lat [Rhodes i wsp. 1998]. W Australii, problem wypadania włosów o różnym nasileniu występował u 12,3% kobiet w wieku 30 lat i 57,4% kobiet 80-letnich lub starszych [Desmond i wsp. 2005]. . Utrata włosów wiąże się z dużym dyskomfortem i nie jest jedynie problemem estetycznym ale również psychologicznym. Trüeb wskazuje że łysienie najczęściej stanowi oznakę choroby lub zaburzenia wewnętrznej homeostazy [Trüeb 2013]. Problemy z włosami mogą być pierwszym objawem chorób wewnętrznych (np. niedoczynność tarczycy, przytarczyc, choroba Addisona, akrodynia), wskazywać na nieprawidłowości genetyczne, metaboliczne bądź zatrucia (np. talem, kolchicyną) lub lekami (cytostatyki) [Rushton 2002; Lin i wsp. 2016; Phillips i wsp. 2017].

Klienci aptek, drogerii czy też stron internetowych borykający się z problemem wypadających włosów zderzają sie z szeroką gamą produktów, które reklamowane są przez producentów jako "złote środki" na ich problem. Najbardziej popularnymi składnikami kosmetyków oprócz witamin (witaminy A, B, C, D) oraz mikro- i makroelementów (np. cynk, fosfor, magnez, wapń, węgiel) są wyciągi roślinne (np. wyciąg z palmy sabałowej, wyciąg z korzenia żeń-szenia, wyciąg z korzenia rdestu wielokwiatowego itd.). Osobnego rozważenia wymaga kwestia, czy deklarowane przez producentów "składniki aktywne" w specjalistycznych preparatach (szampony, lotiony, serum, ampułki itd.) przeciw wypadaniu włosów są w stanie przeniknąć przez barierę skórną i działać w miejscu powstania zaburzeń [Qi i Garza 2014]. Istotną kwestią jest również czy deklarowane przez producentów "składniki aktywne" posiadają potwierdzoną skuteczność w literaturze naukowej i czy konsumenci ufający w skuteczność kupowanego produktu mogą liczyć na pomyślne rozwiązanie problemu wraz z nabyciem aptecznych czy drogeryjnych środków przeciwdziałających utracie owłosienia skóry głowy.

Cel

Celem pracy była analiza występowania składników określanych jako "aktywne" w preparatach przeciw wypadaniu włosów oraz przegląd systematyczny opublikowanych badań na temat ich faktycznego wpływu na włosy.

Materiał i metody

Niniejszą analizę przeprowadzono w okresie od października 2018 do sierpnia 2019 roku. Produkty włączone do analizy pozyskano z aptek (Dr. Max, Danfarm, DOZ, Hygieia, Ziko), drogerii (Hebe, Pigment, Rossmann), hurtowni kosmetycznych (hairstore.pl), gabinetów kosmetycznych (Centrum Zdrowego Włosa Trycholog Kraków, Instytut Trychologii EsteticDerm) oraz ze stron internetowych producentów poszczególnych preparatów. Łącznie zebrano dane dla 92 kosmetyków dostępnych na polskim rynku, w tym: 31 szamponów, 17 ampułek do mezoterapii, 11 lotionów, 8 serum, 7 odżywek, 5 płynów, 4 masek, 3 toników, 2 conditionerów, 1 balsamu, 1 ekstraktu, 1 mgiełki, 1 mleczka. Przeważały produkty polskie (55), a w dalszej kolejności włoskie (13), francuskie i hiszpańskie (po 8), ukraińskie (3) oraz po 1 produkcie słoweńskim, estońskim, rosyjskim, koreańskim i niemieckim. Dokumentacja danych do analizy polegała na wykonaniu zdjęć etykiet z nazwą, rodzajem i przeznaczeniem produktu oraz jego składem według nomenklatury INCI (International Nomenclature of Cosmetics Ingredients - Międzynarodowe Nazewnictwo Składników Kosmetyków). W odniesieniu do produktów znalezionych na stronach producenta, do analizy włączane były wyłącznie kosmetyki, dla których dostępna była pełna lista składników (INCI) oraz fotografia produktu. Do analizy włączono produkty, które na etykiecie zawierały określenia "przeciw wypadaniu włosów", "hair loss treatment", "hamuje wypadanie włosów", "hair-loss prevention" oraz "do włosów osłabionych i wypadających". Pozostałe określenia wraz z ich częstością zostały przytoczone w Tabeli 1. Kolejnym etapem było zestawienie tabelaryczne produktów z nazwą kosmetyku, określeniem producenta i rodzajem preparatu, składem INCI deklarowanym przez producenta oraz objętością. Następnie wyodrębniono deklarowane przez producenta składniki, które zgodnie z deklaracją producenta miały zapobiegać wypadaniu włosów lub stymulować ich porost ("substancje aktywne").

Tabela 1. Sformułowania na opakowaniach produktów będące kryterium włączenia do analizy

Kolejnym etapem pracy była analiza publikacji naukowych (przegląd systematyczny) przedstawiających wyniki badań nad skutecznością składników, które zgodnie z deklaracjami producentów miały zapobiegać wypadaniu włosów ("substancje aktywne"). W tym celu przeszukano bazy Pubmed, Scopus, Web od Science, Google Scholar, Polska Bibliografia Lekarska według kombinacji słów kluczowych "hair AND X", gdzie "X" to nazwy substancji "aktywnych" w nomenklaturze INCI wraz z synonimami zwyczajowymi i chemicznymi. Zidentyfikowane artykuły przeanalizowano pod kątem zawartości danych na temat ewentualnego wpływu danego składnika na wypadanie lub wzrost włosów. Dokonano także ręcznego przeszukania piśmiennictwa cytowanego w odnalezionych publikacjach naukowych. Do niniejszego przeglądu włączono publikacje oryginalne opisujące przedkliniczne oraz kliniczne badania skuteczności substancji (możliwa siła dowodów naukowych od bardzo niskiej do wysokiej), badania eksperymentalne na zwierzętach (z definicji bardzo niska siła dowodów naukowych), a także badania eksperymentalne in vitro (hodowle keratynocytów, fibroblastów lub wyizolowanych jednostek włosowych na sztucznej pożywce; z definicji bardzo niska siła dowodów naukowych). Wiarygodność wniosków z badań oceniono za pomocą skali GRADE (polskojęzyczne omówienie w [Śpiewak i Plichta 2014]). Pełna dokumentacja zgromadzonych danych oraz przeprowadzonych analiz, w tym zdjęcia etykiet, tabele składu, raporty z analiz statystycznych, została złożona w archiwum Zakładu Dermatologii Doświadczalnej i Kosmetologii UJ CM.

Wyniki

Zidentyfikowano 92 produkty kosmetyczne przeciw wypadaniu włosów oferowane na polskim rynku w okresie przygotowania niniejszej pracy. W tej liczbie było 55 produktów polskich, 13 włoskich, po 8 francuskich i hiszpańskich, 3 ukraińskie i po 1 estońskim, słoweńskim, rosyjskim, niemieckim i koreańskim. Najczęstszą oferowaną postacią analizowanych kosmetyków były szampony (33,7%), następnie ampułki do mezoterapii (18,5%), lotiony (12,0%), serum (8,7%) i odżywki (7,6%). Częstość występowania produktu w postaci płynów (5,4%), masek (4,4%) toników (3,3%), kondycjonerów (2,2%), balsamów (1,1%) ekstraktów (1,1%) mgiełek (1,1%) oraz mleczek (1,1%) była znacznie mniejsza. Wszystkie analizowane produkty były wprowadzone na rynek jako kosmetyki. W 92 przeanalizowanych produktach do pielęgnacji włosów zidentyfikowano 448 unikalnych substancji, w tym 207 (46,1%) składników aktywnych, które producenci na opakowaniach wymieniali jako substancje aktywne. Spośród substancji deklarowanych jako "aktywne", w analizowanych produktach najczęściej była w tym kontekście wymieniana gliceryna oraz wyciąg z krwawnika pospolitego (Tabela 2). Spośród 207 składników wymienianych jako "aktywne" w analizowanych produktach do włosów, dla zaledwie ośmiu (3,9%) można było znaleźć opublikowane badania naukowe, których wyniki sugerowały korzystny wpływ danej substancji na włosy, jednak zgodnie z systemem GRADE wszystkie te badania cechowały się bardzo niską siłą dowodów (Tabela 3). Tabela 4 podsumowuje substancje deklarowane jako "aktywne", odniesieniu do których istnieją badania sugerujące ich korzystny wpływ na włosy. Składniki poparte dowodami naukowymi były obecne w mniejszości analizowanych produktów: kofeina była obecna w 14,1% produktów, kwas oleanolowy w 12,0%, ekstrakt z korzenia żeń-szenia w 7,8%, białka łożyska w 6,5%, ekstrakt z korzenia rdestu wielokwiatowego w 3,3%, zaś pojedyncze produkty (po 1,1%) zawierały pirytionian cynku i ekstrakt z liści bioty wschodniej (Thuja orientalis). Tylko 35 (38,0%) objętych analizą produktów zawierało co najmniej jeden składnik o potwierdzonym korzystnym działaniu na włosy, w tym 8 (8,7%) zawierało po dwa takie składniki. Większość produktów przeciw wypadaniu włosów (57 preparatów; 62,0%) nie zawierała żadnego takiego składnika. Ponadto dostępne badania naukowe wskazują, że przedstawiane jako "korzystne dla włosów" niacynamid (obecny w 27 produktach) i ekstrakt z imbiru (w 2 produktach) w istocie mogą hamować wzrost włosów, co jest efektem przeciwnym do deklarowanego (Tabela 5).

Tabela 2. Składniki najczęściej wykazywane jako "aktywne" w preparatach do włosów objętych niniejszą analizą. Ze względu na dużą liczbę takich składników (207), w tabeli wymieniono tylko te składniki, które były wymieniane jako "aktywne" w co najmniej 9 preparatach (10%) wszystkich), a spośród rzadziej występujących składników tylko te, w odniesieniu do których były dostępne badania naukowe

Tabela 3. Analiza literatury pod kątem dowodów naukowych skuteczności działania "składników aktywnych" deklarowanych przez producentów w kosmetykach przeciwko wypadaniu włosów analizowanych w niniejszej pracy

Tabela 4. Występowanie w objętych niniejszą analizą produktach przeciw wypadaniu włosów składników, w odniesieniu do których badania naukowe sugerują korzystny wpływ na włosy

Tabela 5. Zestawienie badań, które nie potwierdziły korzystnego działania lub wykazały niekorzystne dla włosów działanie "składników aktywnych" deklarowanych przez producentów w kosmetykach przeciwko wypadaniu włosów analizowanych w niniejszej pracy

Tabela 6. Występowanie w objętych niniejszą analizą produktach przeciw wypadaniu włosów składników, w odniesieniu do których badania naukowe sugerują niekorzystny wpływ na włosy

Dyskusja

Jak wynika z niniejszej analizy, spośród 448 unikalnych substancji zawartych w 92 kosmetykach przeciw wypadaniu włosów, aż 207 (46,2%) stanowiły według deklaracji producentów składniki aktywne. Jedynie dla 8 z nich udało się odnaleźć badania naukowe potwierdzające skuteczność pirytionianu cynku [Berger i wsp. 2003], kofeiny [Fischer i wsp. 2007], kwasu oleanolowego [Liu i wsp. 2017], wyciągu z korzenia żeń-szenia [Park i wsp. 2011], białka z łożysk [Yoon i wsp. 2014], ekstraktu z korzenia rdestu wielokwiatowego [Li i wsp. 2015] i ekstraktu z liści bioty wschodniej [Zhang i wsp. 2013]. Należy jednak podkreślić bardzo niską siłę dowodów naukowych. Dla potwierdzenia skuteczności składników w preparatach miejscowych konieczne są badania naukowe prawidłowo przeprowadzone pod względem metodologicznym - badań odpowiednio licznej grupy osób z jasno zdefiniowanym typem łysienia, randomizacją, grupą kontrolną z osób z tą samą chorobą lecz stosujących placebo, na przykład identycznie wyglądający produkt pozbawiony badanej substancji.

Wydaje się, że niektóre składniki dodawane są ze względu na dobre skojarzenia u potencjalnych nabywców. Można to przedstawić na przykładzie kurkumy (ostryżu). Rodzaj Curcuma obejmuje kilkadziesiąt gatunków, w tym żółtą kurkumę (Curcuma longa), której wielokierunkowe działanie zdrowotne zostało potwierdzone w licznych badaniach naukowych. Jak dotąd nie zbadano jednak wpływu żółtej kurkumy na włosy. Wiadomo natomiast, że inny gatunek kurkumy, Curcuma aeruginosa hamuje 5α-reduktazę testosteronu w warunkach eksperymentalnych [Suphrom i wsp. 2012], a co ważniejsze, okazał się skuteczny w leczeniu łysienia androgenowego w randomizowanym, podwójnie ślepym badaniu klinicznym [Pumthong i wsp. 2012]. Z drugiej strony jednak inne randomizowane, podwójnie ślepe badanie kliniczne wykazało, że Curcuma aeruginosa hamuje wzrost włosów pachowych [Srivilai2017]. Ta rozbieżność może wynikać z różnic fizjologicznych między włosami na głowie a włosami pachowymi. Nie ma to jednak większego znaczenia w kontekście niniejszej pracy, ponieważ spośród przeanalizowanych 92 produktów, kurkuma występowała w deklarowanym składzie 3 preparatów, jednak był to inny gatunek kurkumy - kurkuma plamista (Curcuma zedoaria), przy czym w dwóch produktach była ona wykazana jako składnik "aktywny". Tymczasem na temat działania na włosy produktów z roślin tego gatunku nie ma w literaturze naukowej żadnych danych poza marginalną wzmianką, że w Indiach była ona dodawana do tradycyjnych olejków do włosów [Kanase i Khan 2018]. Jednak dla przeciętnego konsumenta, który zazwyczaj wie, że "kurkuma jest zdrowa", informacja o występowaniu kurkumy w produkcie zapewne będzie zachętą do zakupu i nie będzie się on zastanawiał nad mnogością i zróżnicowaniem gatunków roślin kryjących się pod tą nazwą.

Dla zdecydowanej większości analizowanych "składników aktywnych" nie udało się znaleźć opublikowanych badań, które potwierdzałyby efektywność deklarowaną przez producentów. Rzut oka na Tabelę 4 uzmysławia, że substancje o choćby częściowo potwierdzonym korzystnym wpływie na włosy wcale nie należą do składników najczęściej dodawanych do produktów przeciw wypadaniu włosów. Stosowana najczęściej z tej grupy kofeina była składnikiem 13 spośród 92 przeanalizowanych produktów (14,1%), z czego w 7 (7,6%) była specyficznie wskazana przez producenta jako substancja aktywna. Porównanie przytoczonych liczb z Tabelą 2 nie napawa zbytnią ufnością do oferowanych na rynku produktów przeciw wypadaniu włosów. Co więcej, dla dwóch składników przedstawianych jako "aktywne" - ekstraktu z imbiru i niacynamidu - wyniki badań sugerują ich niekorzystny wpływ na wzrost włosów. Natomiast w literaturze dość dobrze udokumentowano pozytywny wpływ na wzrost włosów innej substancji - adenozyny [Watanabe i wsp. 2015], która jednak nie występowała w żadnym z preparatów przeciw wypadaniu włosów dostępnych na polskim rynku między październikiem 2018 a sierpniem 2019 roku. Istotnym ograniczeniem niniejszej pracy był brak informacji o stężeniach poszczególnych substancji w analizowanych preparatach. Nie można zatem wykluczyć, że składniki o potwierdzonym korzystnym działaniu na włosy mogły w niektórych produktach występować w stężeniach zbyt niskich dla osiągnięcia tego efektu. Ponadto, część oferowanych na rynku produktów nie mogła być włączona do niniejszej analizy, ponieważ producenci nie udostępniali w Internecie pełnych, zgodnych z nomenklaturą INCI informacji o składzie preparatu. Dystrybucja niektórych preparatów przeciw wypadaniu włosów jest ograniczona do gabinetów kosmetycznych bądź trychologicznych, zatem informacja o nich mogła nie być dostępna w Internecie w okresie gromadzenia danych do przedstawionej pracy.

Wnioski

1. Zdecydowana większość składników preparatów przeciw wypadaniu włosów wskazywanych przez producentów jako "aktywne" nie ma naukowego potwierdzenia skuteczności.
2. Niektóre składniki deklarowane jako "aktywne" w preparatach przeciw wypadaniu włosów (niacynamid, ekstrakt z imbiru) w świetle badań naukowych mogą mieć w istocie niekorzystny wpływ na włosy.

Piśmiennictwo

1. Berger RS, Fu JL, Smiles KA, Turner CB, Schnell BM, Werchowski KM, Lammers KM. The effects of minoxidil, 1% pyrithione zinc and a combination of both on hair density: a randomized controlled trial. Br J Dermatol. 2003 Aug;149(2):354-62. doi: 10.1046/j.1365-2133.2003.05435.x.
2. Fischer TW, Hipler UC, Elsner P. Effect of caffeine and testosterone on the proliferation of human hair follicles in vitro. Int J Dermatol. 2007;46(1):27-35. doi: 10.1111/j.1365-4632.2007.03119.x.
3. Gan DC, Sinclair RD. Prevalence of male and female pattern hair loss in Maryborough. J Investig Dermatol Symp Proc. 2005; 10(3):184-9. doi: 10.1111/j.1087-0024.2005.10102.x
4. Haslam IS, Hardman JA, Paus R. Topically Applied Nicotinamide Inhibits Human Hair Follicle Growth Ex Vivo. J Invest Dermatol. 2018;138(6):1420-1422. doi: 10.1016/j.jid.2017.12.019.
5. Hou C, Miao Y, Ji H, Wang S, Liang G, Zhang Z, Hong W. 6-Gingerol inhibits hair cycle via induction of MMP2 and MMP9 expression. An Acad Bras Cienc. 2017;89(4):2707-2717. doi: 10.1590/0001-3765201720170354.
6. Kanase V, Khan F. An overview of medicinal value of curcuma species. Asian J Pharm Clin Res. 2018;11(12):40-5. doi: 10.22159/ajpcr.2018.v11i12.28145.
7. Li Y, Han M, Lin P, He Y, Yu J, Zhao R. Hair Growth Promotion Activity and Its Mechanism of Polygonum multiflorum. Evid Based Complement Alternat Med. 2015;2015:517901. doi: 10.1155/2015/517901.
8. Lin RL, Garibyan L, Kimball AB, Drake LA. Systemic causes of hair loss. Ann Med. 2016 Sep;48(6):393-402. doi: 10.1080/07853890.2016.1180426.
9. Liu B, Chen X, Yi H, Han L, Ji B, Chen H, Deng W, Wan M. β-Catenin is involved in oleanolic acid-dependent promotion of proliferation in human hair matrix cells in an in vitro organ culture model. Fitoterapia. 2017;121:136-140. doi: 10.1016/j.fitote.2017.07.007.
10. Miao Y, Sun Y, Wang W, Du B, Xiao SE, Hu Y, Hu Z. 6-Gingerol inhibits hair shaft growth in cultured human hair follicles and modulates hair growth in mice. PLoS One. 2013;8(2):e57226. doi: 10.1371/journal.pone.0057226.
11. Park S, Shin WS, Ho J. Fructus panax ginseng extract promotes hair regeneration in C57BL/6 mice. J Ethnopharmacol. 2011;138(2):340-4. doi: 10.1016/j.jep.2011.08.013.
12. Phillips TG, Slomiany WP, Allison R. Hair Loss: Common Causes and Treatment. Am Fam Physician. 2017;96(6):371-378.
13. Pumthong G, Asawanonda P, Varothai S, Jariyasethavong V, Triwongwaranat D, Suthipinittharm P, Ingkaninan K, Leelapornpisit P, Waranuch N. Curcuma aeruginosa, a novel botanically derived 5α-reductase inhibitor in the treatment of male-pattern baldness: a multicenter, randomized, double-blind, placebo-controlled study. J Dermatolog Treat. 2012 Oct;23(5):385-92. doi: 10.3109/09546634.2011.568470.
14. Qi J, Garza LA. An overview of alopecias. Cold Spring Harb Perspect Med. 2014;4(3):a013615. doi: 10.1101/cshperspect.a013615.
15. Rhodes T, Girman CJ, Savin RC, Kaufman KD, Guo S, Lilly FR, Siervogel RM, Chumlea WC. Prevalence of male pattern hair loss in 18-49 year old men. Dermatol Surg. 1998;24(12):1330-2. doi: 10.1111/j.1524-4725.1998.tb00009.x.
16. Rushton DH. Nutritional factors and hair loss. Clin Exp Dermatol. 2002;27(5):396-404. doi: 10.1046/j.1365-2230.2002.01076.x.
17. Spiewak R, Plichta D. Racjonalna farmakoterapia pokrzywki. Instytut Dermatologii Kraków, 2014.
18. Srivilai J, Phimnuan P, Jaisabai J, Luangtoomma N, Waranuch N, Khorana N, Wisuitiprot W, Scholfield CN, Champachaisri K, Ingkaninan K. Curcuma aeruginosa Roxb. essential oil slows hair-growth and lightens skin in axillae; a randomised, double blinded trial. Phytomedicine. 2017;25:29-38. doi: 10.1016/j.phymed.2016.12.007.
19. Suphrom N, Pumthong G, Khorana N, Waranuch N, Limpeanchob N, Ingkaninan K. Fitoterapia. Anti-androgenic effect of sesquiterpenes isolated from the rhizomes of Curcuma aeruginosa Roxb. 2012;83(5):864-71. doi: 10.1016/j.fitote.2012.03.017.
20. Trüeb RM. The difficult hair loss patient: a particular challenge. Int J Trichology. 2013 Jul;5(3):110-4. doi: 10.4103/0974-7753.125597.
21. Watanabe Y, Nagashima T, Hanzawa N, Ishino A, Nakazawa Y, Ogo M, Iwabuchi T, Tajima M. Topical adenosine increases thick hair ratio in Japanese men with androgenetic alopecia. Int J Cosmet Sci. 2015 Dec;37(6):579-87. doi: 10.1111/ics.12235.
22. Yoon SY, Yoon JS, Jo SJ, Shin CY, Shin JY, Kim JI, Kwon O, Kim KH. A role of placental growth factor in hair growth. J Dermatol Sci. 2014;74(2):125-34. doi: 10.1016/j.jdermsci.2014.01.011.
23. Zhang NN, Park DK, Park HJ. Hair growth-promoting activity of hot water extract of Thuja orientalis. BMC Complement Altern Med. 2013;13:9. doi: 10.1186/1472-6882-13-9.

Finansowanie i konflikt interesów

Przedstawione badania i przygotowanie niniejszej publikacji zostało w całości sfinansowane z własnych środków autorów. Autorzy deklarują niewystępowanie konfliktu interesów w odniesieniu do treści zawartych w niniejszej pracy.

Data złożenia: 20 lutego 2020
Data akceptacji: 31 marca 2020

Estetologia Medyczna i Kosmetologia online - www.estetologia.pl
Open Access, online ISSN 2084-2007; print ISSN 2084-199X, DOI: 10.14320/EstetolMedKosmetol
Wydawca udziela zgody na korzystanie z tego serwisu wyłącznie pod warunkiem akceptacji regulaminu oraz respektowania praw autorskich
Document created: 22 October 2020, last updated: 11 June 2025
© Radosław Śpiewak Instytut Dermatologii